Παρασκευή 28 Δεκεμβρίου 2018

Τα κάλαντα


ΤΑ ΚΑΛΑΝΤΑ
"Τα κάλαντα" , Νικηφόρου Λύτρα (1872)


Ένα από τα πιο ωραία έθιμα των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς, αλλά και από τις ωραιότερες αναμνήσεις των παιδικών μας χρόνων  είναι τα κάλαντα.  Σε πόλεις και χωριά, ομάδες μικρών παιδιών, ξεκινούν πρωί πρωί, όσο τσουχτερό και αν είναι το κρύο, με τα τριγωνάκια τους ή ακόμη και με μουσικά όργανα, τριγυρνούν στους δρόμους, στις γειτονιές, χτυπούν πόρτες και κουδούνια και ρωτούν γλυκά ¨" Να τα πούμε;", πριν αρχίσουν το μελωδικό ψαλμό..

Τι είναι τα κάλαντα;
Οι λαογράφοι κάνουν λόγο για εθιμικά τραγούδια του λαού που ψάλλονται από μικρά παιδιά και από ώριμους άνδρες τα Χριστούγεννα, τη Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια. Οι καλαντιστές τριγυρνούν είτε κατά μόνας είτε σε ομάδες και επισκέπτονται οικίες, καταστήματα, δημόσιους χώρους κλπ με τη συνοδεία του πατροπαράδοτου σιδερένιου τριγώνου αλλά ενίοτε και άλλων μουσικών οργάνων.
Τα κάλαντα ξεκινούν κυρίως με χαιρετισμό στη συνέχεια αναγγέλλουν τη μεγάλη χριστιανική εορτή που φθάνει και καταλήγουν σε ευχές. Χαρακτηριστική είναι η γλώσσα στην οποία ψάλλονται, που είναι καθαρεύουσα, αποδεικνύοντας την άμεση σύνδεσή του με τους Βυζαντινούς χρόνους και τις Καλένδες του Ιανουαρίου που γιορτάζονταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα.

Οι στοίχοι από τα τραγούδια των καλάντων εξιστορούν μυθοποιημένα τα ιστορικά γεγονότα, αναφέρονται σε μια σειρά εθίμων και δοξασιών του λαού, όπως τα περί καλικατζάρων και άλλα. Οι καλαντιστές με αυτό τον τρόπο εύχονται υγεία, χαρά, καλή σοδειά, και το σπίτι να ΄ναι στέρεο και γερό, για να στεγάζει την ευτυχία και την προκοπή των κατοικούντων.
Τα κάλαντα ως έθιμο σε ολόκληρη την Ελλάδα
Τα κάλαντα είναι το μοναδικό έθιμο που διατηρείται ακόμη ακέραιο και ανθεί σε ολόκληρη την Ελλάδα, αστική και επαρχιακή. Σε αντίθεση με άλλα έθιμα, τοπικά ή γενικότερου χαρακτήρα που απειλούνται με εξαφάνιση. Συναντώνται μάλιστα σε ολόκληρη την Ελλάδα, ηπειρωτική και νησιωτική, σε αμέτρητες παραλλαγές και αντιστοιχούν στον τοπικό κάθε περιοχής χαρακτήρα.
Παρόλα, αυτά ο μεγάλος αριθμός των διαφόρων παραλλαγών εξανάγκασε να διακρίνονται σε εθνικά ή αστικά και στα τοπικά ή παραδοσιακά κατά περιοχή. Αξίζει να σημειωθεί πως στα χριστουγεννιάτικα κάλαντα έχουν καταμετρηθεί περισσότερες από τριάντα παραλλαγές μόνο στον Ελλαδικό χώρο. Σήμερα εκτός των παραπάνω έχουν εισαχθεί και διάφορα αγγλοσαξωνικά χριστουγεννιάτικα τραγούδια, μερικά από τα οποία έχουν μεταγλωττιστεί στα ελληνικά και χρησιμοποιούνται κάποιες φορές επιπρόσθετα με τα παραδοσιακά.
Ενώ, η ημέρα που ψάλλονται τα κάλαντα σε ορισμένες περιοχές ονομάζονται "Κάλαντα" (Κόλιντα, Κόλεντας, Κόλιαντας) με εξαίρεση τη Μήλο που ψέλνονταν μόνο τη παραμονή της Πρωτοχρονιάς, συντασσόμενα κάθε φορά νέα κάλαντα, με τα οποία όμως ζητούσαν οικονομική συνδρομή για κάποιο κοινωνικό σκοπό, όπως για παράδειγμα η ανέγερση ή η επιδιόρθωση ναού. Με τα καλαντα παρομοιάζονται και οι σχετικές "μαντινάδες" της Κρήτης ή "κοτσάκια" της Νάξου.

Σημαντικό είναι το γεγονός πως όταν δεν υπήρχε φιλοδώρημα ή ήταν ευτελές τότε τα παιδιά συνέχιζαν με πολύ δυνατή φωνή έξω από την οικία λέγοντας:
"Αφέντη μου στη κάπα σου χίλιες χιλιάδες ψείρες,άλλες γεννούν,
άλλες κλωσούν κι άλλες αυγά μαζώνουν!"
Τα κάλαντα στην αρχαιότητα και το Βυζάντιο
Τα κάλαντα φέρουν το όνομα από τις καλένδες του Ιανουαρίου της Ρωμαϊκής εποχής, δηλαδή τη πρωτοχρονιά. Από τον 2ο π.Χ. αιώνα η πρωτοχρονιά ξεκίνησε να γιορτάζεται τον Ιανουάριο, ενώ μέχρι τότε γιορταζόταν Μάρτιο. Οι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι προέρχονται από το γνωστό έθιμο των αρχαίων Ελλήνων της Ειρεσιώνης. 
Αργότερα, στο Βυζάντιο, τα κάλαντα διατηρήθηκαν ως έθιμο και αφομοιώθηκαν από τον Χριστιανισμό. Επειδή, όμως κατά τα πρώτα Βυζαντινά χρόνια η εκκλησία προσπαθούσε να περιορίσει και εκτοπίσει όλες τις μεγάλες γιορτές, θέλοντας να απαγορεύσει τις ειδωλολατρικές τελετές και γιορτές της Πρωτοχρονιάς, μετέβαλλε σε μεγάλο βαθμό τον αρχικό χαρακτήρα των καλάντων. Έτσι, τα κάλαντα απέκτησαν μιαν επίφαση χριστιανική, την οποίαν διατηρούν μέχρι και σήμερα. Τα Χριστουγεννιάτικα κάλαντα αποτελούν μια δοξασία στη θεία γέννηση του Χριστού, η οποία εξιστορείται από τους του στοίχους τους.

"Εν τω σπηλαίω τίκτεται,
εν Βη- εν Βηθλεέμ τη πόλει..."
Εκείνο που έμεινε αμετάβλητο από την αρχαιότητα, όσον αφορά το έθιμο, είναι το φιλοδώρημα. Σήμερα είναι χρηματικό ποσό κυρίως. Παλαιότερα όμως, ή και τώρα ακόμη στην επαρχία, η νοικοκυρά κέρναγε φαγώσιμα τους καλαντιστές. Γλυκά, πίτες, αμύγδαλα, καρύδια, ρόδια. Στην πραγματικότητα τα κάλαντα ως έθιμο είναι παλαιότερα κι από την ονομασία τους ακόμη.
Στο παρελθόν οι καλαντιστές κρατούσαν χάρτινο ομοίωμα καραβιού σε συσχετισμό με το πλοίο των Ανθεστηρίων της αρχαιότητας. Υπενθυμίζεται πως το καράβι είναι το Ελληνικό παραδοσιακό στόλισμα, μιας και το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δένδρου με τη φάτνη αποτελεί ξενόφερτη συνήθεια στην Ελλάδα. Το χριστουγεννιάτικο δέντρο προέρχεται από τις καθολικές χώρες της Δυτικής Ευρώπης.
Το καράβι κατά την αρχαιότητα συμβόλιζε τον ερχομό του Διονύσου που ήταν εκτός των άλλων και Θεός της βλάστησης. Με τον συγκεκριμένο συμβολισμό γινόταν επίκληση στον Διόνυσο για βλάστηση της γης, για καρποφορία και καλή σοδειά προς όφελος των καλλιεργητών.


Τα παράξενα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς
Οι στίχοι στα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς είναι τουλάχιστον παράξενοι,καθώς δεν μοιάζουν να έχουν ιδιαίτερη σύνδεση με τη γιορτή, μιας το μόνο στοιχείο είναι ο Άγιος Βασίλης. Αναρωτούμενοι, λοιπόν, τι ακριβώς συμβαίνει με τους στίχους του τραγουδιού, που αποτελούσαν ένα συνεχές σαρδάμ όταν τα ψέλλναμε παιδιά, βρήκαμε την ιστορία και το θρύλο πίσω από αυτούς. Σύμφωνα με το θρύλο, που ταξιδεύσει μέχρι το Μεσαίωνα πρόκειται για μια ιστορία αγάπης.

Κατά το μεσαίωνα οι άνθρωποι των χαμηλών στρωμάτων, δεν είχαν δικαίωμα να μιλούν στους αριστοκράτες. Οι μόνες μέρες που δικαιούνταν ήταν στις γιορτές. Εκεί τους τραγουδούσαν διάφορα τραγούδια. 
Έτσι, στους στίχους του τραγουδιού το παληκάρι, μέσω του τραγουδιού, την αποκαλεί ψηλή δενδρολιβανιά, επειδή φορούσε τα ψηλά κωνικά καπέλα της εποχής. Την παρομοιάζει με τον θόλο της εκκλησίας, τόσο ψηλή. Διερωτάται, γιατί δεν τον καταδέχεται. Την θεωρεί φτιαγμένη από ζάχαρη.

Οι στίχοι του τραγουδιού, όπως τους γνωρίζουμε σήμερα, είναι παραλλαγμένο, με αποτέλεσμα η ιστορία πίσω από το τραγούδι να έχει χαθεί, δίνοντας τη μεγαλύτερη έμφαση στον Άγιο Βασίλη, αγνοώντας το νόημα των υπόλοιπων στίχων.

"Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά ψηλή μου δεντρολιβανιά
Κι αρχή καλός μας χρόνος εκκλησιά με τ” άγιο θόλο
Άγιος Βασίλης έρχεται και δε μας καταδέχεται
από την Καισαρεία συ σ” αρχόντισσα κυρία
Βαστάει πένα και χαρτί Ζαχαροκάντυο ζυμωτή
Χαρτί χαρτί και καλαμάρι δες και με το παλικάρι"


( με στοιχεία απο: News247.gr)

Α.  Σαράντη  

( δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Το Γεράκι", τ.14 ( Δεκ. 2017)

Σάββατο 22 Δεκεμβρίου 2018

Χριστουγεννιάτικη γιορτή και μπαζάρ από τον Πολιτιστικό Σύλλογο

O Πολιτιστικός Σύλλογος Γερονθρών ενημερώνει πως πραγματοποιεί μπαζάρ χριστουγεννιάτικων ειδών, στο χώρο της Βιβλιοθήκης, στις 21, 22, 23, 28 και 29 Δεκεμβρίου 2018 και ώρες 5-8 μ.μ.

Ακόμη, την Κυριακή 30 Δεκεμβρίου θα πραγματοποιηθεί χριστουγεννιάτικη γιορτή για μικρούς και μεγάλους  στην κεντρική  πλατεία Γερακίου, με τον Αη Βασίλη και πολλά δώρα.

Τετάρτη 19 Δεκεμβρίου 2018

H Eλιά στο μικροσκόπιο...

Η ελιά, ο ευλογημένος καρπός, βρέθηκε στο σχολικό μικροσκόπιο των μαθητών των Λυκείων της Λακωνίας, οι οποίοι συμμετείχαν στον διαγωνισμό για την EUSO 2019.. (https://panekfe.gr/euso) 

Οι μαθητές, διαγωνιζόμενοι, παρατήρησαν: φύλλα ελιάς, τομή βλαστού ελιάς και επιδερμίδα του καρπού στο σχολικό μικροσκόπιο ( Μεγέθυνση 100 ως 1000 φορές).. Επίσης μελέτησαν τις ιδιότητες και τα χαρακτηριστικά του ελαιολάδου, ερευνώντας το χρώμα, την οξύτητά του, την ποσότητα της χλωροφύλλης και των ακόρεστων λιπαρών οξέων..
Υπεύθυνη του ΕΚΦΕ  ( εργαστηριακού Κέντρου Φυσικών Επιστημών) Λακωνίας , είναι η χημικός, κα Ελένη Παλούμπα.
Ο διαγωνισμός , σε τοπικό επίπεδο (1η φάση), πραγματοποιήθηκε στη Σπάρτη, το Σάββατο 15 Δεκεμβρίου 2018.

ΤΡΙΧΙΔΙΑ: ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ  ΤΩΝ ΦΥΤΩΝ ΣΕ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΕΛΛΕΙΨΗΣ ΝΕΡΟΥ:
 τα τριχίδια βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια του φύλλου της ελλιάς ( μοιάζουν με αστεράκια).. Είναι κυτταρικοί σχηματισμοί, με ένα χαρακτηριστικό ¨στομάτιο" στο κέντρο, μέσω του οποίου γίνεται η ανταλλαγή των αερίων (διαπνοή). Η ελιά έχει πολλά τριχίδια (όπως φαίνονται στις ειόνες), με λεπιοδές σχήμα.
Τα τριχίδια συμβάλλουν:
 Στη μείωση της διαπνοής –προστασία από αφυδάτωση
Στην προστασία από τα έντομα και τα φυτοφάγα ζώα
Στην αντανάκλαση του φωτός και στην ελαχιστοποίηση απορρόφησης της βλαπτικής υπεριώδους ακτινοβολίας – προστασία από μεταλλάξεις.




Τριχίδια σε φύλλο ελιάς (μεγέθυνση 100)
Τριχίδια σε φύλλο ελιάς (μεγέθυνση 400)

Τριχίδια σε φύλλο ελιάς (Μεγέθυνση 1000)

Τομή βλαστού ελιάς στο μικροσκόπιο
Η επιδερμίδα του καρπού της ελιάς σε μεγέθυνση





<<.... η σταχτόχλωρη ελιά η παιδοτρόφα, που ποτέ κανείς ή νέος ή γηραιός με χέρι εχθρικό θα μπορέσει νʼ αφανίσει, γιατί απάνω της πάντʼ ανοιχτά ο Μόριος Δίας κι η γλαυκόφθαλμη Αθηνά έχουν τα μάτια.>>(Οιδίπους επί Κολωνώ)

φωτογραφίες:  ΕΚΦΕ Λακωνίας


Στενά καλντεριμωμένα δρομάκια

Στενά καλντεριμωμένα δρομάκια, σκαλωτά ελικοειδή ανηφόρια και μικρά αδιέξοδα σχηματίζουν τη ρυμοτομία του μεγάλου χωριού. Εκείνο που αμέσως εντυπωσιάζει τον επισκέπτη είναι τα ψηλά λιθόκτιστα σπίτια, πολύ μεγάλα ανάλογα με τον τόπο. Δίπατα, ακόμη και τρίπατα, τα περισσότερα με σιδερένια μπαλκόνια, προσθέτουν κάτι το φρουριακό στο ειρηνικό Γεράκι. Είναι τα παλιά αρχοντικά από οικογένειες με βυζαντινές περγαμηνές και παλιές παραδόσεις, που οι απόγονοί τους ζούν ακόμη εκεί και μ' ευλάβεια τις διατηρούν από τους γεροντότερους ως τους πιο νέους του τόπου”.



(Αθηνά Ταρσούλη, Κάστρα και Πολιτείες του Μοριά, Αθήνα 1934)









Τρίτη 4 Δεκεμβρίου 2018

"ΜΗΤΡΟΠΟΛΗ" - ΜΙΑ ΑΝΕΡΕΥΝΗΤΗ ΠΕΡΙΟΧΗ


Μια ανερεύνητη περιοχή
Του Χριστάκη Παναγιώτη, τελειόφοιτου Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Παν/μιο Κρήτης

                Ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι εντός της πόλεως των Γερονθρών, υπάρχει ναός προς τιμή του Άρεως. Συγκεκριμένα αναφέρει: εν δε αυταις Γεόνθραις Άρεως ναός και άλσος. Εορτήν δε άγουσι τω θεω κατά έτος, εν η γυναιξίν εστίν απηγορευμένον εισελθειν εις το άλσος[1]. Τονίζει την απαγόρευση της εισόδου στις γυναίκες αλλά δεν ξέρουμε ακριβώς γιατί γινόταν αυτό. Ίσως έχει να κάνει με τη πολεμική φύση του θεού, που κάτι τέτοιο δεν ταιριάζει στις γυναίκες. Στη θέση λοιπόν «Μητρόπολη», στη σημερινή Κάτω Βρύση βρίσκονται τα λείψανα αυτού του ναού. Εκεί είχε βρεθεί ψήφισμα, το οποίο έγινε προς τιμή του Ξενοκλέους Νικάνδρου και αναφέρεται σε τέμενος και ιερό[2]. Στην ίδια επιγραφή αναφέρεται και ιερό της Ήρας[3]. Λόγω ότι υπάρχει μερική καταστροφή της επιφάνειας της επιγραφής δεν είναι βέβαιο ότι αναφέρεται στον ναό του Άρεως αλλά είναι αρκετά πιθανό.
            Στη θέση αυτή χτίστηκε παλαιοχριστιανικός ναό και συγκεκριμένα ο μητροπολιτικός. Από εκεί έχει πάρει η περιοχή το τοπωνύμιο «Μητρόπολις[4]». Ακόμα και σήμερα είναι φανερά τα λείψανα και από τους δύο ναούς. Σ’ αυτή την αρχαιολογική θέση έχουν βρεθεί δωρικά τρίγλυφα, τα οποία οι χριστιανοί εντοίχισαν στους ναούς του Αγίου Νικολάου και Αγίου Σώζοντος (βρίσκονται λίγα μέτρα μακριά[5]). Το 1905 έγινε μια δοκιμαστική προσπάθεια από Άγγλους Αρχαιολόγους για να επιβεβαιωθούν όλα αυτά αλλά δεν βγήκαν ασφαλή συμπεράσματα. Σ’ αυτή τη προσπάθεια βρέθηκε και η επιτύμβια στήλη « ο θλιμμένος νεανίας»[6]. Ανασκαφές έγιναν στην ίδια περιοχή το 1936 από τον Ανδρέα Ξυγγόπουλο, ο οποίος ασχολήθηκε με τον παλαιοχριστιανικό ναό[7]. Επίσης ο Παυσανίας μας πληροφορεί ότι στη σημερινή περιοχή της Κάτω Βρύσης υπήρχε Αρχαία Αγορά με πηγές[8]. Απόδειξη αποτελεί το ρωμαϊκό υδραγωγείο, του οποίου σώζονται λείψανα. Σ’ αυτή την Αγορά χτίστηκε ο ναός του Αγίου Ιωάννη Χρυσοστόμου, όπου στις παραστάδες της θύρας είναι εντοιχισμένες πλάκες με αποσπάσματα του αγορανομικού Edictum de pretiis rerum venalium του Διοκλητιανού (301 π.Χ.)[9]. Πιο κάτω στη θέση Χαλάσματα ( έχει γίνει εκτενή αναφορά από τον κ. Λάμπρο Βουρβουριώτη σε προηγούμενο τεύχος) έχουν βρεθεί τοίχοι, λείψανα ναών και κτηρίων. Υπάρχουν υποθέσεις για φράγκικο ή βυζαντινό φρούριο αλλά δεν έχει επιβεβαιωθεί κάτι.
            Όλη αυτή η περιοχή είναι ανερεύνητη και αξίζει να γίνει έρευνα και μελέτη καθώς θα προσθέσει στοιχεία στην ιστορία του Γερακίου ή ακόμα και να την αλλάξει.




[1] Παυσ. Γ’ 22, 6-7
[2] Γριτσόπουλος Τ., Ιστορία του Γερακίου, 1982, 62
[3] Ό.π.
[4] Ό.π.
[5] Ό.π., 63
[6] Ό.π.
[7] Ό.π., 149
[8] Ό.π., 62
[9] Ό.π., 63

Δευτέρα 26 Νοεμβρίου 2018

H Υφαντική στα Αρχαία Χρόνια - Γεράκι 2017


Ομιλία για την Υφαντική στα Αρχαία Χρόνια
Γεράκι 2017
Drs. Els Hom-Cüce




      Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Πολιτιστικό Σύλλογο Γερονθρών και την Μιεκε Πρεντ (η Διευθύντρια των Ανασκαφών) για την ευκαιρία που μου δίνουν να μοιραστώ μαζί σας μερικά από τα αποτελέσματα της έρευνας που κάναμε στα “Δοντάκια”,  την ακρόπολη του Γερακίου.

Σκοπός της παρουσίασής μου είναι να σας δείξω ότι ευρήματα που επιφανειακά φαίνονται κάπως ασήμαντα, όπως αντικείμενα φτιαγμένα από ψημένο πηλό, μπορούν να μας αποκαλύψουν αρκετά στοιχεία για τη ζωή στο παρελθόν.

      Θα ήθελα να σας πω μερικά πράγματα για τα βαρίδια του αργαλειού και την υφαντική στην Ελλάδα κατά το χρονικό διάστημα (από την Kλασική εποχή μέχρι τους Eλληνιστικούς χρόνους, δηλαδη περιπου πεμπτου εως τριτου Αιωνα προ Χριστου).
      Tο χωριο μας, οπως ξερετε, έχει μακρη παράδοση ύφανσης που συνεχίζεται  μεχρι σημερα, και βρήκαμε απόδειξη ότι κατά την αρχαιότητα πραγματοποιήθηκε και η ύφανση στο Γεράκι. Θα ηθελα να σας δειξω μερικες ομοιοτητες και διαφορες μεταξυ των  χρονιών περιόδων.

      Πριν που Θα ρίξουμε μια ματιά στην τυπολογία των βαριδίων, θα σας εξηγήσω, με λίγα λόγια, ''τί είναι η υφαντική'' και ''τί είδη αργαλειού υπήρχαν στα αρχαία χρόνια''.


 1. ''τί είναι η υφαντική'' και ''τί είναι ο αργαλειός''
     
      Υφαντική είναι το σταύρωμα δυο μαλακών νημάτων, που περνά το ένα μέσα στο άλλο σχηματίζοντας γωνία ενενήντα μοιρών, δηλαδή, να είναι κάθετα μεταξύ τους. Για την υφαντική χρειάζεται ένα νήμα, το στημόνι (το οποίο πρέπει να τοποθετηθεί πρώτο) και ένα άλλο, το υφάδι κροκή) το οποίο πλέκεται ανάμεσα στο στημόνι.

      Η δυσκολία με την υφαντική είναι ότι τα υλικά είναι μαλακά, οπότε χρειάζεται κάτι που να κρατάει το στημόνι τεντωμένο, ώστε το ύφασμα να παραμένει τεντωμένο και άκαμπτο κατά την ύφανσή του. Έτσι, ο αργαλειός (Ιστός στα αρχαία ελληνικά) είναι ένα πλαίσιο οριζόντιο η όρθιο, που χρησιμοποιείται για την υφαντική.

      Στην πιο απλή (και πιθανώς και την πιο παλιά) της μορφή, η υφαντική γινόταν δένοντας το ένα άκρο του στημονιού στη μέση του υφαντή, και την άλλη άκρη σε ένα δέντρο ή στύλο. Μ'αυτόν τον τρόπο, μπορούσαν να υφάνουν μόνο πολύ στενές λωρίδες υφάσματος: ταινίες ή ζώνες.
     
      Το επόμενο βήμα ήταν να δεθεί η άκρη του στημονιού, που ήταν δεμένη στη μέση του υφαντή, σε ένα άλλο δοκάρι. 'Ετσι δημιουργήθηκε ο οριζόντιος αργαλειός εδάφους, που ήταν στερεωμένος στο έδαφος με δυο δοκάρια. Αυτό το είδος αργαλειό χρησιμοποιείτο στη αρχαία Αίγυπτο.

      Η κατασκευή ενός πλαισίου που τοποθετήθηκε κάθετα, έδωσε στον άνθρωπο τη δυνατότητα να κινείται ελεύθερα μπροστά από τον αργαλειό. Απο τα Προϊστορικά χρόνια διαμορφώθηκαν δυο είδη κάθετου αργαλειού:

      Α. Κάθετος αργαλειός με δύο δοκάρια
      Ο πρώτος τύπος ειναι ο κάθετος αργαλειός με δύο δοκάρια.
      Το πάνω και το κάτω μέρος του, αποτελείται από δύο στερεωμένα δοκάρια η αντια. Το στημόνι είναι στερεωμένο πάνω σ' αυτά. Η ύφανση γίνεται με τον άνθρωπο καθιστό, ο οποίος χτυπάει προς τα κάτω το υφάδι για να πάει στη θέση του. Αυτό το σύστημα υπάρχει από τους προϊστορικούς χρόνους και οι γυναίκες στο Γεράκι χρησιμοποιούν αυτόν τον τρόπο ύφανσης ακόμη και σήμερα.

Β. Αργαλειός με βαρίδια στο στημόνι
      Το δεύτερο είδος είναι ο Αργαλειός με βαρίδια.
      Στο πάνω μέρος υπάρχει στερεωμένο ένα δοκάρι και το στημόνι κρατιέται τεντωμένο με βαρίδια που κρέμονται στο κάτω μέρος. Το υφάδι σπρώχνεται προς τα επάνω για να πάει στη θέση του, και ο υφαντής πρέπει να δουλεύει όρθιος.

      Υπάρχει ένα πολύ γνωστό πήλινο αγγείο (Skyphos) από τον 5ο αι π.Χ., που βρέθηκε στην Chiusi, Ιταλίας με την Πηνελόπη μπροστά στον αργαλειό της. Τα βαρίδια φαίνονται απο κάτω.

      Σ' έναν αργαλειό με βαρίδια στο στημόνι, tα νήματα είναι στερεωμένα στο δοκάρι, το οποίο εχει τη δυνατότητα να μαζέψει το κομμάτι του υφάσματος που εχει ήδη υφανθεί. Υπάρχουν δύο σειρές βαριδίων και μια μπάρα βαλμένη έτσι, ώστε να ξεχωρίζουν τα στημόνια μεταξύ τους.
Ένα βαρίδιο πρέπει οπωσδήποτε να έχει μια τρύπα από όπου θα περνάνε τα νήματα. Η ποσότητα των νηματων μπορεί να κυμαίνεται απο 1 εως 20 για καθε βαρίδι.

      C. Υπάρχει ακόμη ένας τύπος αργαλειού: ο οριζόντιος αργαλειός.
Αυτός αποτελεί μια μεταγενέστερη εξέλιξη, ξεκινώντας από περιπου τον 1ο μετα Χριστό αιώνα, όμως δε θα προχωρήσω εδώ σε λεπτομέρειες όσον αφορά αυτήν την τεχνική.



      2. Τυπολογία

Παμε τωρα να δουμε τα χαρακτηριστικά των βαριδιων του Αργαλειού Κλασικής και Ελληνιστικής εποχης. Στις ανασκαφές μας βρηκαμε 443 βαριδια (ολοκληρα η σπασμενα). Μεχρι τωρα κατατάχτηκαν 282. Ειναι βεβαια προκαταρκτικά αποτελέσματα που θα σας παρουσιάσω τωρα, αφου δεν εχω τελειωσει την μελετη ακομα.
Τα είδη των βαριδίων της ιστορικής περιόδου (στις αρχαιες πηγες λεγονται άγνυθες η λαιαί) χωρίζονται σε τρείς  κατηγορίες :

  1. Πυραμιδοειδή
Το πυραμιδοειδές βαρίδι έχει τέσσερις πλευρές που ξεκινούν από μια κορυφή και καταλήγουν στη ορθογώνια η τετράγωνη βάση. Η τρύπα για να κρέμονται δημιουργείται λιγο κάτω από την κορυφή. Πρόκειται για το σχήμα που κυριαρχεί στην αρχαια Αττική και τη Λακωνία.
Τα περισσότερα από τα βαρίδια αργαλειού που έχουμε βρει στο Γεράκι είναι, πράγματι, αυτού του είδους.  Απο τα 282, που ειδα μεχρι τωρα, ειναι 253!

      Τα περισσότερα ειναι απλα, αλλά καθε τοσο βλεπουμε αντικειμενα με διακοσμηση.

      Ενα βαρίδι μας εχει εντυπωμένο κυκλο/ροζετα. Βρήκα παραλληλα γι'αυτον το σχεδιο στην Γορτυνα, Αρκαδιας οπου χρονολογούνται στον 4ο- 2ο αι π. Χ..
      Ενα αλλο παραδειγμα εχει εντύπωση απο νυχια. Τέτοια βρεθηκανε και στη Κινουργεια Τριχωνίδας (στο Αγρίνιο) όπου χρονολογούνται στο τελος 5ου-4ου αι π. Χ.
      Ένα πολύ σπάνιο δείγμα είναι το βαρίδι διακοσμημένο με κυματοειδείς γραμμές. Ισως μάλιστα συμβολίζοντας ένα φίδι.. Δεν έχω βρει παραλληλα γι'αυτό ακόμα. Μπορει να ειναι Γερακιτικη μορφή?


      Μέχρι στιγμής, έχουμε 2 βαρίδια με γράμματα πάνω τους. Μπορεί να αποτελεί ένδειξη ιδιοκτησίας ή του βάρους τους. Εχουμε ένα “Γάμμα” και ενα Βαρίδι που μπορει να δείξει ένα Έψιλον ανω κατω.

      Έφτιαξα ένα κατάλογο με όλα τα ολοκληρα βαρίδια ανάλογα με το βάρος τους, που καταγραφηκαν μέχρι τώρα. Από το βάρος των βαριδιων μπορούμε να προσδιορίσουμε τον τύπο του υφάσματος που υφαινόταν. Τα λεπτά και αραιά υφάσματα χρειάζονταν ελαφριά βαρίδια, ενώ τα χοντρά και πυκνά υφάσματα, χρειάζονταν βαριά βαρίδια.
      Από τα 282, που συνολικά μελετήσαμε, τα 83 είναι ολοκληρωμένα. Βλέπουμε οτι έχουμε λίγα ελαφριά δείγματα, κάτω των 40 γραμμαρίων. Τα περισσότερα είναι μεταξύ 81 και 120 γραμμάρια. Αυτό μας βοηθάει να προσδιορίσουμε τα είδη των υφασμάτων που υφαίνονταν στο Γεράκι, που ήταν πιθανώς μάλλινα? Δυστυχώς δεν βρήκαμε καθολου λειψανα των πραγμτικών υφασμάτων.

  1. Κωνοειδή
Να δουμε τωρα και τα αλλα ειδη.
Το κωνοειδές βαρίδιο έχει κυκλική διάμετρο, με πλευρές που κατηφορίζουν προς μια κυκλική βάση. Μια σπάνια ποικιλία αυτού του είδους είναι σε σχήμα καμπάνας. Το βλεπετε δεξια.
Το κωνοειδές είδος φαίνεται να έχει εξαπλωθεί από την Κορινθία, όπου ήδη υπήρχε στα τέλη του 8ου αι. π.Χ. Το κωνοειδές σχήμα κυριαρχεί εκει, αμα εχουν βρεθεί μερικά τέτοια βαρίδια και στην Αρκαδία. Στο Γεράκι ειδα μεχρι τωρα μονο 6 κωνοειδή βαριδια.

  1. Dισκοειδή
Τα βαρίδια σε σχήμα δίσκου έχουν στρόγγυλο σχήμα. Το πάχος τους δεν είναι παντού το ίδιο (το κεντρικό μέρος είναι πιο φουσκωτό και οι άκρες είναι λεπτότερες). Η μεριά που είναι απέναντι από την τρύπα μπορεί να είναι πεπλατυσμένη, έτσι ώστε το βαρίδιο να μπορεί να σταθεί όρθιο από αυτήν τη μεριά. Στο Γερακι βρηκαμε μεχρι τωρα 23 αυτου του σχηματος.

Στη λίστα αυτή μπορούμε να προσθέσουμε και ενα σπανιο ειδος:

  1. Σε σχήμα επίπεδα τριγωνικά
Το επίπεδο τριγωνικό βαρίδιο αργαλειού έχει σχήμα ισόπλευρου τριγώνου. Το πλάτος του είναι παντού το ίδιο. Σε κάθε κορυφή του υπάρχει από μια τρύπα. Αυτό φαίνεται να είναι το είδος της Αρκαδίας, που το συναντούμε στην Ασέα και στη Γόρτυνα. Το τριγωνικό είδος φαίνεται να ήταν μια περιορισμένη, τοπικά ποικιλία της Αρκαδίας, από τον 4ο αι. π.Χ.

Το μοναδικο επίπεδο τριγωνικό μας βαρίδιο έχει ένα κυκλικό εντύπωμα γεμισμένο και γυαλισμένο. Συναντούμε την ίδια διακόσμηση 3 φορές, επάνω σε τριγωνικα βαρίδια από τη Λάβδα, Θεισοα Ανδριτσενας.

Το γεγονός οτι βρήκαμε κάποια βαρίδια αργαλειού με κωνικό και τριγωνικό σχήμα, τα οποία απαντώνται κυρίως στην Κορινθία και στην Αρκαδία, δημιουργεί το ερώτημα πως βρέθηκαν αυτά στο Γεράκι. Άραγε βρέθηκαν εκεί λόγω εμπορίου ή ανταλλαγής προϊόντων, ή μήπως, γυναίκες που χρησιμοποιούσαν αυτά τα αντικείμενα, ηρθανε στη Λακωνία και τα μετέφεραν εδω? “Ποιος ξερει…..βρηκαν εναν καλο Γερακίτη??”
Δύσκολα μπορούμε να απαντήσουμε σ’αυτό το ερώτημα, καθώς δεν υπάρχουν γραπτές πηγές σχετικές με το θέμα.

Τα βαρίδια αργαλειού στις ανασκαφές μας, βρέθηκαν σε πολλα δωμάτια διαφόρα σπιτιών. Σε καθε δωματιο ηταν λιγα κομματια, ετσι τα προκαταρκτικά αποτελεσματα μας ειναι, που οι κατοικοι των Ελληνιστικών σπιτιών στα Δοντακια ειχαν ενα aργαλειο για σπιτική χρηση.


Οι Γυναίκες, σαν την Πηνελόπη, την Αράχνα, και την Αθηνά, ήταν φημισμενες για τις δεξιότητές τους στην ύφανση που φτιάχνανε τον  Ιστo με αγνητες, δηλαδή, στον αργαλειο με βαριδια.
Η ύφανση είχε κοινωνική και προσωπική σημασία στην αρχαιότητα. Οι γυναίκες ηταν καλλιτέχνες και την ιδια στιγμή φτιάχνανε τα ρουχα και διαφορα υφασματα για την καθημερινή ζωη. Ειχαν το δικο τους αργαλειό στο σπιτι με προσωπικά βαριδια, καθε τοσο με ειδικο σχεδιο ή διακόσμηση.
Σήμερα βλέπουμε ότι έτοιμα ρούχα και χαλιά, χωρις χαρακτηρα και απο μακρια μέρη του κοσμου, έχουν αναλάβει την αγορά. Ας ελπίσουμε ότι η παλιά παράδοση της ύφανσης με την ιδιαίτερη ομορφιά δεν θα εξαφανιστεί από το Γεράκι!



Drs. Els Hom-Cüce
Geraki
24-07-2017



Στην ομιλία “Υφαντική στα Αρχαία Χρόνια” Η Ελσα Hom-Cüce μιλούσε για τα βαρίδια του αργαλειού και την υφαντική στην Ελλάδα από την Kλασική εποχή μέχρι τους Eλληνιστικούς χρόνους (περιπου 5ου ως 3ου Αιωνα προ Χριστου).
Σκοπός της παρουσίασης ηταν να δεχθει οτι ευρήματα που επιφανειακά φαίνονται κάπως ασήμαντα, όπως αντικείμενα φτιαγμένα από ψημένο πηλό, μπορούν να μας αποκαλύψουν αρκετά στοιχεία για τη ζωή στο παρελθόν.
      Μετα από λιγα λογια για την υφαντική και τα ειδος αργαλειού που υπήρχαν στα αρχαία χρόνια, μιλούσε για την τυπολογία των βαριδίων που βρεθηκανε στις Ολλανδικες Ανασκαφες στα Δοντακια, στην  αρχαια Ακρόπολη του Γερακιου, υπό  την διεύθυνση της κυρίας Mieke Prent του Vrije Universiteit van Amsterdam.

H ομιλία παρουσίαση, πραγματοποιήθηκε στη Γιορτή του Μετανάστη, τον Ιούλιο του 2017 στην Κεντρική Πλατεία Γερακίου, και δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα "Το Γεράκι", φύλλο 16 (193)
     

Η πόλη των Γερονθρών - ΕΤ3

"Αγαπώ και προβάλλω τον τόπο μου"- Γυμνάσιο Γερακίου

Γεράκι......

Λακωνία... ένα ζωντανό μουσείο

Αναζήτηση στο ιστολόγιο

Φόρμα επικοινωνίας

Όνομα

Ηλεκτρονικό ταχυδρομείο *

Μήνυμα *